Obiady czwartkowe były to cotygodniowe spotkania literacko-naukowe organizowane w XVIII wieku przez Stanisława Augusta Poniatowskiego na Zamku Królewskim lub w Łazienkach. Kto w nich uczestniczył? Na czym polegały? Czy obecnie są organizowane? Sprawdźmy.

Epoka oświecenia

Nazwę nadali jej ówcześni myśliciele. Używając metafory światła, pisali o sobie, o swoich dziełach, odcinając się tym samym od epoki poprzedniej – baroku. Propagowali światło rozumu, nauki, logiki, wolności, braterstwa. Oświecenie to czas początków nowoczesnej nauki. To wówczas powstały pierwsze maszyny parowe, przędzalnicze i prasy hydrauliczne. To wtedy rozpoczynają się pierwsze eksperymenty z energią elektryczną  i gazem. W ich efekcie skonstruowano baterię elektryczną, piorunochron, latający balon. Zreformowano szkolnictwo, dostosowując programy nauczania do nowej nauki, a także wprowadzono przedmioty przyrodnicze, niedopuszczane przez kościół. Zaczęto formować gospodarkę przemysłową, otwierać fabryki, wykorzystujące ówczesne wynalazki.

W historii doszło do pierwszej prawdziwej rewolucji – Wielkiej Rewolucji Francuskiej, w trakcie której zlikwidowano monarchię i zastąpiono ją rewolucyjnym systemem republikańskim. W całości umotywowany przez oświeceniową filozofię i myśl polityczną.

Oświeceniowe konstytucje

W wieku XVIII doszło do spisania trzech pierwszych nowoczesnych konstytucji. We Francji konstytucję uchwalono po rewolucji. Sankcjonowała ona demokratyczny porządek po obaleniu monarchii. W Stanach Zjednoczonych – niedługo po utworzeniu tej państwowości i wyzwoleniu się spod władzy Imperium Brytyjskiego. W Polsce – 3 maja 1791 roku, w momencie zupełnego załamania się władzy państwowej, tuż przed ostatecznym upadkiem Rzeczypospolitej.

W każdym z wymienionych krajów odbywało się to w trakcie gry o najwyższą stawkę – istnienia danego państwa. Francja zmagała się ze wszystkimi europejskimi armiami naraz, Polska tuż przed rozbiorami, a Stany Zjednoczone – z potęgą Anglii. Tylko jednej z nich pisany był dłuższy żywot – amerykańskiej, która z poprawkami obowiązuje do dziś. Konstytucja francuska i polska nigdy do końca nie zostały wprowadzone w życie. Pierwsza została milcząco zawieszona do czasu unormowania się sytuacji, a kiedy Napoleon doszedł do władzy, unieważniono ją. Wszystkie trzy konstytucje opierały się na monteskiuszowskim podziale władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

Wszystkie gwarantowały podstawowe swobody obywatelskie. Polska zawężała jednak prawo wyborcze do szlachty i bogatszych mieszczan. Konstytucja amerykańska i polska przewidywały stosunkowo silne uprawnienia władzy wykonawczej: prezydenta lub króla. W Polsce miała obowiązywać silna monarchia parlamentarna.

Stanisław August Poniatowski – ostatni król Polski

Panował w latach 1764-1795. Był to rozkwit polskiego oświecenia – epoki rozumu, klasycyzmu, sentymentalizmu i rokoko. Król próbował wprowadzić wiele zmian, aby wzmocnić pogrążoną w upadku Rzeczpospolitą: przeprowadził reformę armii, utworzył komisję menniczą, był głównym autorem Konstytucji 3 maja, w znacznym stopniu wpłynął na gospodarczą poprawę polskich miast. Jednak przede wszystkim zasłynął jako mecenas kultury.

Za jego panowania został przebudowany Zamek Królewski oraz powstał kompleks pałacowo-ogrodowy w Łazienkach. Postawił też na rozwój prasy. Z jego inicjatywy w 1765 roku zaczęto publikować czasopismo „Monitor”, wzorowane na londyńskim „Spektatorze”. Miało ono służyć podniesieniu świadomości obywatelskiej. Na jego łamach krytykowano rozpasany sarmatyzm, propagowano reformy, walczono o tolerancję religijną i świecką edukację. Król przyczynił się do założenia Szkoły Rycerskiej zwanej Korpusem Kadetów w Warszawie oraz pierwszego polskiego teatru. Niebywałym osiągnięciem było powołanie Komisji Edukacji Narodowej – pierwszej na świecie instytucji regulującej  sprawy szkolnictwa w całym kraju.

Król Stanisław August Poniatowski jednak zapisał się na kartach historii jako organizator obiadów czwartkowych. Władca raz w tygodniu zapraszał na Zamek, a latem do Łazienek, poetów, publicystów i ludzi nauki. Czas spędzano na swobodnych dyskusjach dotyczących literatury, filozofii, nauki i oświaty. Odbywały się one tylko w męskim gronie. Spotykali się tam m.in. Ignacy Krasicki, Adam Naruszewicz, Stanisław Trembecki, Stanisław Konarski, Józef Wybicki. Utwory odczytane w czasie spotkań publikowane były w pierwszym polskim czasopiśmie „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”. Król spotkania organizował regularnie do 1777 roku.

 Skąd pomysł na obiady czwartkowe?

Mądre spotkania u króla były inspirowane francuskimi salonami literackimi. Trzeba wiedzieć, że centrum życia kulturalnego Europy w oświeceniu znajdowała się we Francji.  Tam tworzyło większość najważniejszych myślicieli XVIII wieku. Pierwsze francuskie salony literackie były to zebrania odbywające się w domach arystokratów za czasów Ludwika XIII i XIV. Miał one charakter elitarny i przychodzili na nie twórcy, krytycy, czytelnicy, którzy dyskutowali o literaturze. Najsłynniejsze były spotkania u panny Madeleine de Scudery, markizy Catherine de Rambouillet, Ninon de Lenclos. Madame de La Fayette.

Za pierwszy polski salon literacki uważa się obiady czwartkowe u króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Jednak w tym samym czasie działały także inne – Adama Kazimierza Czartoryskiego w Pałacu Błękitnym czy Izabeli Czartoryskiej w Puławach. Każdy, kto chciał być w ówczesnej Polsce modny i uchodzić za elitę posługiwał się językiem francuskim, szył ubrania według paryskich fasonów, urządzał dom podpatrując tamtejsze rezydencje, zakładał ogród w stylu francuskim, jadał dania rodem z Francji.

Obiady czwartkowe – co na nich jadano?

Król Stanisław August Poniatowski był miłośnikiem kuchni francuskiej, choć nie stronił też od specjałów polskich. Na swój dwór zatrudnił najlepszego kuchmistrza ówczesnej Europy – Paula Tremo. Gotował on lekko, łącząc tradycje polskie i francuskie, znając przy tym doskonale upodobania władcy. Odchodzono od sarmackich upodobań, na rzecz zdrowej kuchni.

Ucztę po spotkaniu intelektualnym zaczynano od wędlin. Następnie przychodziła kolej na barszcz z uszkami lub aromatyczną zupę cebulową lub rosół z jarząbków. Dania główne składały się z pieczonych mięs: baraniny, cietrzewi, głuszców, podawanych na buraczkach lub modrej kapuście. Z ryb szczególnie ceniono szczupaka w białym winie, przyprawionego gałką muszkatołową i cytryną. N stole nie brakowało warzyw i owoców. Do posiłku pito wino hiszpańskie, a król abstynent – wodę.

Obiady czwartkowe Philipiaka

Od wielu lat firma Philipiak nawiązuje do tej znakomitej tradycji, organizując spotkania propagujące zdrowy styl życia w kontekście jedzenia i jego przygotowywania. Rozmawia się tam także o edukacji prozdrowotnej. Gośćmi tych spotkań są ludzie ze świata filmu, teatru, sportu, kultury, dietetyki. Ambasadorem Zdrowej Kuchni Philipiak jest znany kucharz – Karol Okrasa. Dzięki swoim programom edukacyjnym, Philipiak zwraca uwagę konsumentów na sposób przygotowywania dań – gotowanie bez tłuszczu i soli, gotowanie na parze lub w małej ilości wody.  Na ich stronie internetowej można znaleźć wiele królewskich przepisów i poczuć się jak bywalcy obiadów czwartkowych. Podpatrzymy tam, w jaki sposób przyrządzić barszcz z kurek z pulpetami drobiowymi, śledzia marynowanego w czerwonej cebuli z antonówką, kaczkę z jabłkiem w chrupiącej chałce i wiele innych.

Zdjęcia: pixabay.com